Warroza od lat stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla pszczół miodnych na całym świecie. Ta choroba pasożytnicza, wywoływana przez roztocze Varroa destructor, jest odpowiedzialna za poważne straty w pasiekach i często prowadzi do osłabienia, a nawet upadku całych rodzin pszczelich. Skuteczna kontrola tej choroby to obecnie priorytet dla każdego świadomego pszczelarza. W poniższym artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest warroza, jakie są jej objawy i, co najważniejsze — jak skutecznie ją zwalczać.
Charakterystyka warrozy – jak pasożyt atakuje pszczoły?
Warroza to choroba wywoływana przez pasożytniczego roztocza z gatunku Varroa destructor. Dorosłe samice roztocza żerują na ciele dorosłych pszczół oraz na czerwiu, żywiąc się ich hemolimfą (odpowiednik krwi u owadów). Skutkiem ich działalności jest osłabienie pszczół, deformacje, większa podatność na inne choroby i w efekcie – często śmierć całej rodziny pszczelej.
Pasożyt rozmnaża się w zasklepionych komórkach czerwiu, a szczególnie preferuje czerw trutowy ze względu na dłuższy czas przebywania w komórce, co daje więcej czasu na rozmnażanie. W sprzyjających warunkach populacja roztoczy może gwałtownie wzrosnąć, powodując lawinowe problemy w całej pasiece.
Objawy warrozy w rodzinach pszczelich
Rozpoznanie warrozy na wczesnym etapie jest kluczowe. Na co powinien zwrócić uwagę pszczelarz?
Typowe objawy zarażenia pszczół:
-
Osłabione pszczoły z widocznymi deformacjami skrzydeł (tzw. zespół zdeformowanych skrzydeł).
-
Niepokój i spadek aktywności lotnej pszczół.
-
Zmniejszenie liczebności rodziny pszczelej, a nawet jej upadek.
-
Obecność roztoczy widocznych gołym okiem na ciele pszczół.
-
Zwiększona ilość martwego czerwiu i nieprawidłowy rozwój larw.
Pszczelarz powinien regularnie prowadzić obserwację pszczół i czerwiu. Im szybciej zdiagnozujemy problem, tym większe szanse na uratowanie rodziny.
Sposoby zapobiegania i leczenia warrozy
Obok naturalnych metod zapobiegania warrozie (np. próby wyhodowania pszczoły miodnej, dysponującej mechanizmami obronnymi przeciw pasożytowi Varroa destructor, dyskusyjna metoda wycinania czerwiu trutowego itd.) w leczeniu warrozy stosuje się preparaty chemiczne. Są one podawane w postaci pasków wieszanych w ulach, dymu ze spalania lub odparowywania środków przeciw roztoczom (środków warroabójczych) lub w postaci oprysków roztworami zawierającymi substancje czynne. Roztocze potrafi jednak w ciągu kilku lat uodpornić się na stosowane akarycydy. Stosowanie kwasów organicznych, takich jak kwas mrówkowy, kwas mlekowy i kwas szczawiowy, nie prowadzi do nabrania oporności na te kwasy przez pasożyta, jest jednak pracochłonne i zależne od warunków atmosferycznych oraz od stadium rozwoju rodziny pszczelej. Stosowanie preparatów chemicznych wpływa na zanieczyszczenie miodu i wosku. Zabrania się stosowanie preparatów warroabójczych w okresie produkcji miodu towarowego. Bezwzględnie należy przestrzegać okresów karencji wymaganych dla poszczególnych preparatów.
W Polsce dostępna jest biologiczna metoda zwalczania Varroa destructor w postaci pożytecznych roztoczy Stratiolaelaps, które umieszcza się w ulu z pszczołami wiosną i jesienią. Roztocza są zbyt małe, by zjadły Varroa destructor, jednak – walcząc z nim – uszkadzają go w stopniu uniemożliwiającym rozwój.
Zapobieganie warrozie – jak zmniejszyć ryzyko?
Prewencja to podstawa. Nawet najlepiej przeprowadzona kuracja nie zastąpi profilaktyki. Co warto wprowadzić w swojej pasiece?
-
Regularne monitorowanie poziomu porażenia — stosowanie testów (przesiewanie cukrem pudrem, test alkoholu, test mydlany).
-
Higiena w pasiece — dbanie o czystość uli, wymianę plastrów i ograniczanie przenoszenia roztoczy między rodzinami.
-
Zrównoważony rozwój pasieki — unikanie osłabiania rodzin pszczelich przez nadmierne podbieranie miodu lub łączenie słabych rodzin.
Dobre praktyki pszczelarskie pozwalają często utrzymać populację roztoczy na bezpiecznym poziomie, bez konieczności nadmiernego leczenia.
Cechy i biologia warrozy
Chorobę powoduje roztocz Varroa destructor pasożytujący na czerwiu zasklepionym, robotnicach, trutniach i matkach. Na owadach dorosłych pasożytują samice, które mają kształt płaskiej, owalnej tarczki o długości ok. 1,2 mm i szerokości 1,7 mm. Na czerwiu zasklepionym wszystkich trzech postaci pszczół bytują wszystkie stadia rozwojowe samic i samców Varroa.
Dojrzałe osobniki Varroa przez okres około 2 tygodni żerują na pszczołach, po czym zasiedlają komórki z czerwiem, chociaż niektóre samice mogą wchodzić do komórek pierwszego dnia po wyjściu z wygryzającą się pszczołą, inne żerują na dorosłych pszczołach nawet do 1 miesiąca.
W sezonie samice żyją około dwóch miesięcy. W drugiej części lata, w sierpniu i we wrześniu, samice wchodzą po kilka do jednej komórki z czerwiem, czemu sprzyja większa niż na początku sezonu liczba pasożytów przy zmniejszającej się ilości czerwiu.
Zwiększa to szansę na krzyżowe zapłodnienie potomnych samic Varroa przez samce pochodzące od innej matki. Wychowane z takiego kojarzenia samice, będące mieszańcami, potrafią przeżyć nawet do 7 miesięcy zimowych, z braku czerwiu żerując na pszczołach dorosłych, ukryte pod segmentami odwłoka.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
1. Czy można całkowicie wyleczyć pszczoły z warrozy?
Nie, ale można skutecznie ograniczać populację roztoczy.
2. Jakie metody walki z warrozą są najskuteczniejsze?
Połączenie metod biotechnicznych i chemicznych w zależności od okresu w sezonie.
3. Czy pszczoły potrafią same zwalczać warrozę?
Niektóre linie wykazują naturalne cechy odporności, ale nie eliminują problemu całkowicie.
4. Kiedy najlepiej przeprowadzać leczenie pszczół?
Najlepiej w okresie jesiennym, gdy w gnieździe jest mało czerwiu.
5. Czy można stosować tylko kwasy organiczne?
Tak, ale ich skuteczność zależy od prawidłowego zastosowania i momentu leczenia.
6. Czy zbyt silne leczenie może zaszkodzić pszczołom?
Tak, dlatego ważne jest stosowanie dawek zgodnych z instrukcją.
7. Jak monitorować poziom porażenia warrozą?
Przez liczenie opadłych roztoczy i testy przesiewowe.
8. Co to jest zachowanie VSH?
To naturalna cecha pszczół polegająca na usuwaniu czerwiu porażonego roztoczami.
9. Czy warroza przenosi się między pasiekami?
Tak, zwłaszcza przez pszczoły błądzące lub rabujące.
10. Jak często wykonywać zabiegi biotechniczne?
Zaleca się ich stosowanie regularnie, w zależności od sytuacji w pasiece.
